Rodzaje nieobecności pracowniczych w 2024

czw. 04 kwi 2024

Osoby zatrudnione w oparciu o umowę o pracę mają zagwarantowane przez ustawodawcę dni wolne od pracy, które udzielane są na różnych zasadach i w różnym wymiarze. Należą do nich zarówno płatne urlopy, jak i absencje usprawiedliwione niepłatne. W odniesieniu do absencji płatnych pracownik pomimo, że nie świadczy pracy, zachowuje prawo do wynagrodzenia. W sytuacji, gdy pracownik decyduje się na nieobecność nieodpłatną nie otrzymuje wynagrodzenia, jest wówczas zwolniony ze świadczenia stosunku pracy, ale ten stosunek pracy nadal trwa.

Do katalogu urlopów płatnych zaliczamy:

• Urlop wypoczynkowy
• Urlop okolicznościowy
• Urlopy związane z rodzicielstwem tj. urlop macierzyński, urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlop rodzicielski oraz urlop ojcowski
• Opieka nad dzieckiem do lat 14
• Urlop na poszukiwanie pracy
• Urlop szkoleniowy
• Wolne dla krwiodawcy
• Wolne z tytułu siły wyższej
• Wolne na udział w akcji ratunkowej
• Wolne w związku z wezwaniem urzędowym

Do nieobecności usprawiedliwionych niepłatnych należą:

• Urlop bezpłatny
• Urlop wychowawczy
• Urlop opiekuńczy

Urlop wypoczynkowy

(Podstawa prawna: art. 152-173 Kodeksu Pracy)

Urlop wypoczynkowy to przywilej zagwarantowany każdemu pracownikowi i ma on na celu zapewnić odpoczynek od codziennych obowiązków pracowniczych. Jego wymiar uzależniony jest od stażu pracy pracownika oraz posiadanego wykształcenia. Przy zatrudnieniu na pełen etat przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze:

• 20 dni rocznie, jeśli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat
• 26 dni rocznie, jeśli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat

W pierwszym roku pracy prawo do urlopu wypoczynkowego nabywa się proporcjonalnie wraz z każdym przepracowanym miesiącem tj. 1/12 z 20 dni, czyli po przepracowaniu 30 dni pracownik nabywa prawo do 1,66 dnia urlopu.

Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy również nabywają urlop proporcjonalnie, dni te się sumuje i zaokrągla w górę.

Pracownik, który chce skorzystać z urlopu wypoczynkowego musi złożyć wniosek o urlop i wskazać w nim okres zaplanowanego odpoczynku. Pracodawca może, lecz nie musi zgodzić się na wybrany termin urlopu, jeśli uzna, że nieobecność pracownika mogłaby zagrażać interesom przedsiębiorstwa.

Pracodawca zobowiązany jest zapewnić pracownikom przynajmniej raz w roku urlop wypoczynkowy w wymiarze 14 następujących po sobie dni kalendarzowych. Powinien również umożliwić wykorzystanie urlopu maksymalnie do końca września roku kolejnego. W przypadku pracowników, z którymi dochodzi do rozwiązania stosunku pracy, gdy nie wykorzystali oni należnego im urlopu, za niewykorzystany okres otrzymają ekwiwalent.

Urlopy okolicznościowe

(Podstawa prawna: § 15 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy)

O urlop okolicznościowy pracownik może wnioskować w związku z wystąpieniem wyjątkowych okoliczności w jego życiu. Ustawodawca określił katalog takich wyjątkowych okoliczności, do których zaliczamy min. urodzenie się dziecka, ślub własny oraz zgon bliskiej osoby. Wraz z wnioskiem o urlop okolicznościowy pracownik powinien udokumentować wystąpienie danej okoliczności np. przedstawić do wglądu akt zgonu. Przepisy nie precyzują, kiedy prawo do urlopu okolicznościowego się przedawnia, ale musi istnieć związek między wydarzeniem a urlopem okolicznościowym.

Urlopy związane z rodzicielstwem

(Podstawa prawna: Dział 8 Kodeksu Pracy)

Są to urlopy związane z urodzeniem, przysposobieniem i wychowaniem dziecka. Do odpłatnych urlopów należą urlop macierzyński, urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlop ojcowski oraz urlop rodzicielski. Bezpłatny jest urlop wychowawczy.

Urlop macierzyński

(Podstawa prawna: art. 180-182 Kodeksu Pracy)

Przysługuje w związku z urodzeniem się dziecka. Pierwsze 14 tygodni urlopu macierzyńskiego wykorzystuje matka dziecka, gdyż ma on na celu regenerację sił po porodzie, pozostałą część, może wykorzystać ojciec. Z urlopu macierzyńskiego może też skorzystać inna osoba, która opiekuje się dzieckiem w sytuacji, kiedy matka nie może nad nim sprawować opieki np. w sytuacji, gdy doszło do porzucenia dziecka, śmierci czy niezdolność do samodzielnej egzystencji matki. Urlop macierzyński można rozpocząć przed porodem w wymiarze maksymalnie 6 tygodni. Za okres urlopu wypłacany jest zasiłek macierzyński.

Wymiar urlopu macierzyńskiego uzależniony jest od tego, czy urodzenie było żywe oraz ile dzieci urodziło się w czasie jednego porodu i wynosi odpowiednio:

• 8 tygodni przy urodzeniu martwym (po 22 tygodniu ciąży),
• 20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka podczas jednego porodu,
• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
• 33 tygodnie po urodzeniu trojga dzieci,
• 35 tygodni po urodzeniu czworga dzieci,
• 37 tygodni po urodzeniu pięciorga i więcej dzieci.

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

(Podstawa prawna: art.. 183 Kodeksu Pracy)

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikom, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyłączeniem zawodowej rodziny zastępczej). Warunki urlopu i wymiar są identyczne jak w przypadku urlopu macierzyńskiego.

Urlop rodzicielski

(Podstawa prawna: art. 182^1a § 1 Kodeksu Pracy)

Urlop rodzicielski udzielany jest na wniosek pracownika, złożony najpóźniej na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Z urlopu rodzicielskiego może korzystać każdy z rodziców i mogą się nim dowolnie podzielić, przy czym 9 tygodni z pełnego wymiaru urlopu jest niezbywalne i przysługuje każdemu z rodziców z osobna. Urlop rodzicielski może, ale nie musi zostać wykorzystany bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Rodzice mogą zdecydować o jego wykorzystywaniu maksymalnie w 5ciu częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia, w każdej chwili mogą również zrezygnować z tego urlopu i wrócić do pracy.

Urlop rodzicielski przysługuje w wymiarze:

• 41 tygodni – przy urodzeniu jednego dziecka podczas jednego porodu
• 43 tygodnie – przy urodzeniu więcej niż jednego dziecka podczas jednego porodu

Urlop rodzicielski może zostać proporcjonalnie wydłużony, jeśli pracownik zdecyduje się na łączenie go z pracą u pracodawcy udzielającego tego urlopu.

Urlop ojcowski

(Podstawa prawna: art. 182³ § 1 Kodeksu Pracy)

Udzielany jest na wniosek pracownika – ojca dziecka w terminie nie krótszym niż 7 dni przed planowanym urlopem. Urlop przysługuje jedynie ojcu dziecka, które nie ukończyło 12 miesiąca życia, jeśli do tego czasu nie zostanie wykorzystany, przepada. Urlop ojcowski może być udzielony w częściach, każda z nich musi wynosić 1 tydzień.

Opieka nad dzieckiem do lat 14

(Podstawa prawna: art. 188 § 1 Kodeksu Pracy)

Opieka nad dzieckiem to świadczenie, które przysługuje jednemu z rodziców i udzielane jest na pisemny wniosek pracownika. Pracownik chcąc skorzystać z tego przywileju nie musi podawać powodu, dla którego decyduje się na dzień wolny.  Opieka nad dzieckiem przysługuje pracownikom wychowującym dziecko do 14 roku życia w wymiarze 16 godzin lub 2 dni roboczych. Rodzic składając pierwszy wniosek o opiekę deklaruje czy będzie korzystał z niej w formie godzinowej, czy na dniówki. Urlop niewykorzystany w danym roku przepada.

Urlop na poszukiwanie pracy

(Podstawa prawna: art. 37 § 1 Kodeksu Pracy)

Urlop na poszukiwanie pracy to szczególny rodzaj urlopu przysługujący pracownikom, którym pracodawca wypowiedział umowę o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Urlop ten nie przysługuje przy zakończeniu stosunku pracy na mocy porozumienia stron, wypowiedzenia ze strony pracownika lub wypowiedzenia dyscyplinarnego. Urlop udzielany jest na wniosek pracownika, a jego wymiar uzależniony jest od okresu wypowiedzenia i wynosi 2 lub 3 dni robocze.

Urlop szkoleniowy

(Podstawa prawna: 103¹ § 1 Kodeksu Pracy)

Urlop szkoleniowy przysługuje pracownikom, którzy za zgodą pracodawcy podnoszą swoje kwalifikacje zawodowe. Podnoszenie kwalifikacji może nastąpić z inicjatywy pracownika lub pracodawcy. Urlop szkoleniowy jest przeznaczony na przygotowywanie się do egzaminów i udzielany jest w porozumieniu z pracodawcą.

Wolne od pracy na oddawanie krwi

(Podstawa prawna: art. 9 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi)

Krwiodawcy przysługuje odpłatne zwolnienie ze świadczenia pracy, pod warunkiem, że pracownik przedstawi zaświadczenie wydane przez centrum krwiodawstwa potwierdzające oddanie krwi lub osocza. Wolne na oddanie krwi lub osocza przysługuje w wymiarze 2 dni tj. dzień oddania krwi i dzień następny. W przypadku dyskwalifikacji dawcy (brak pobrania krwi w danym dniu) przysługuje mu wynagrodzenie za czas przeprowadzonego okresowego badania lekarskiego.

Zwolnienie z pracy z powodu siły wyższej

(Podstawa prawna: art. 148¹ § 1 Kodeksu Pracy)

Zwolnienie z pracy z powodu siły wyższej przysługuje w wymiarze 2 dni lub 16 godzin. Za czas absencji pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w połowie jego wysokości. Aby pracownik mógł wystąpić do pracodawcy z prośbą o udzielenie wolnego muszą zostać spełnione łącznie poniższe przesłanki:

• działanie siły wyższej
• wystąpienie pilnej sprawy rodzinnej spowodowanej chorobą lub wypadkiem
• niezbędna natychmiastowa obecność pracownika.

Wolne od pracy na czas uczestnictwa w akcjach ratunkowych i w szkoleniu pożarniczym

(Podstawa prawna: § 11 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy)

Pracownik, który jest członkiem Ochotniczej Straży Pożarnej lub Górskiego Pogotowia Ratunkowego, gdy bierze udział w akcji ratunkowej może wystąpić do pracodawcy o czas wolny. Za udział w akcjach ratowniczych pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Wolne udzielane jest nie tylko na czas niezbędny do uczestniczenia w akcjach ratowniczych, ale również w celu zapewnienia wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu. Wymiar czasu wolnego ustala osoba, która kierowała akcją ratunkową. Poza czasem wolnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej pracownicy, którzy są członkami w/w organizacji mogą wykorzystać 6 dni w ciągu roku na szkolenie pożarnicze.

Wolne od pracy w związku z wezwaniem pracownika przez urząd

(Podstawa prawna: § 5-8 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy)

Pracownik, który został wezwany do osobistego stawienia się przed organem państwowym np. przed sądem, na policję czy do prokuratury ma prawo do czasu wolnego w wymiarze niezbędnym do wypełnienia wezwania oraz za czas dojazdu do i z miejsca, w które ma się stawić. Wyjątek stanowi wezwanie pracownika w charakterze biegłego, gdzie łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni kalendarzowych. Za czas wolny od pracy w związku z wezwaniem przez urząd pracownik zachowuje prawo do rekompensaty wypłacanej przez organ wzywający. Rekompensata wypłacana jest na podstawie wydanego przez pracodawcę zaświadczenia o wysokości utraconego wynagrodzenia.

Urlop bezpłatny

(Podstawa prawna: art. 174-174¹ Kodeksu Pracy)

Urlop bezpłatny udzielany jest na pisemny wniosek pracownika, przy czym pracodawca nie musi się na niego zgadzać. Wymiar urlopu jest dowolny i zależy od indywidualnych ustaleń z pracodawcą, jednakże w sytuacji gdyby miał on trwać dłużej niż 3 miesiące, obie strony mogą przewidzieć możliwość wcześniejszego odwołania pracownika z urlopu.

Udzielony urlop bezpłatny stanowi przerwę w wykonywaniu pracy przez co nie jest wliczany do stażu pracy, a pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia. Wyjątek stanowi urlop bezpłatny udzielony na czas pracy u innego pracodawcy. Pracodawca nie może zmusić pracownika do urlopu bezpłatnego, ale może zawrzeć porozumienie z innym pracodawcą, na mocy którego pracownik otrzyma u pierwszego pracodawcy urlop bezpłatny, aby w tym czasie świadczyć pracę u drugiego pracodawcy. Ten okres pracy wlicza się do okresu pracy u dotychczasowego pracodawcy.

Urlop wychowawczy

(Podstawa prawna: art. 186 Kodeksu Pracy)

Urlop wychowawczy udzielany jest na pisemny wniosek zainteresowanego pracownika. Wniosek należy złożyć nie później niż na 21 dni przed planowaną data urlopu. Z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego może wystąpić zarówno pracownik jak i pracownica, w sytuacji gdy chcą sprawować osobistą  opiekę nad dzieckiem, które nie ukończyło jeszcze 6 roku życia (w przypadku niepełnosprawności dziecka, do ukończenia przez nie 18 roku życia). Warunkiem koniecznym do spełnienia, aby móc otrzymać urlop wychowawczy jest staż pracy pracownika, który musi wynieść minimum 6 miesięcy. Urlop wychowawczy może trwać maksymalnie 3 lata, przy czym jeden rodzic ma prawo do wykorzystania maksymalnie 35 miesięcy, a drugi 1 miesiąc i może być udzielany w maksymalnie 5-ciu częściach. Za czas urlopu wychowawczego nie jest wypłacane wynagrodzenie.

Urlop opiekuńczy

(Podstawa prawna: art. 173¹ Kodeksu Pracy)

Urlop opiekuńczy przysługuje w wymiarze 5 dni roboczych i jest udzielany na wniosek pracownika, który chce zapewnić osobistą opiekę lub wsparcie osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Za czas udzielonego urlopu pracownik traci prawo do wynagrodzenia.

Jeśli zainteresował Państwa ten temat, zachęcamy do śledzenia pozostałych wpisów na blogu oraz do kontaktu z naszymi ekspertami.