Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych – przegląd najważniejszych zmian

wt. 05 paź 2021

W Dzienniku Ustaw z dnia 3 września 2021 r. poz. 1621 opublikowano Ustawę z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw.

Powyższa ustawa wprowadza znaczące zmiany dotyczące zarówno płatników składek jak i osób ubezpieczonych, w tym szereg zmian do obowiązującej ustawy z dnia 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (w dalszej części artykułu zwanej u.s.u.s).

Część zmian w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych weszła w życie już po upływie 14 dni od dnia publikacji ustawy,  czyli od 18 września 2021 r. Pozostałe zmiany nabiorą mocy prawnej sukcesywnie od 1 stycznia 2022, 1 kwietnia 2022 oraz 1 stycznia 2023.

Zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych – co się zmieniło od 18 września 2021 r.

Zmiana definicji rachunku bankowego

Zmiana brzmienia art. 4 pkt 16 ustawy zmienia dotychczasową, tradycyjną definicję rachunku bankowego:

rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej przedsiębiorcy będącego jej członkiem

na:

rachunek płatniczy prowadzony w kraju lub wydany w kraju instrument płatniczy w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2020 r. poz. 794 i 1639 oraz z 2021 r. poz. 355) – definicja o charakterze rozszerzającym.

Zmiana w zakresie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego

Zmienione brzmienie Art.11 ust.2 u.s.u.s. rozszerza katalog osób podlegających na swój wniosek dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu o osoby współpracujące z przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, który podejmuje działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmuje ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy tj. z przedsiębiorcą korzystającym z ulgi na start.

Zmiany w zakresie objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym:

Zmiana w zakresie brzmienia art. 13 pkt 4,4a,4b u.s.u.s. powoduje, że:

• wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością
• wspólnicy spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej

podlegać będą obowiązkowi ubezpieczenia od dnia:

• wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego,
• nabycia udziałów w spółce

do dnia:

• wykreślenia spółki z KRS,
• zbycia wszystkich udziałów,
• zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce,  z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców.

W praktyce oznacza to, że obowiązek ubezpieczenia będzie uzależniony wyłącznie od wskazanych powyżej okoliczności formalnej rejestracji spółki lub nabycia udziałów niezależnie od innych okoliczności takich jak:

• fakt prowadzenia działalności,
• zatrudniania pracowników,
• uzyskiwania przychodów,
• innych zdarzeń wywołujących skutki o charakterze majątkowym lub finansowym z którymi identyfikowane jest rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej.

Zmiana w zakresie naliczania odsetek za zwłokę w opłacaniu składek oraz w zakresie umarzania należności z tytułu składek

Dotychczasowy zapis o nie naliczaniu odsetek za zwłokę w przypadku gdy wysokość odsetek nie przekracza kwoty 6,60 zł zastąpiony zostaje przez zapis o nienaliczaniu odsetek za zwłokę w przypadku, gdy ich wysokość nie przekraczałaby 1% kwoty minimalnego wynagrodzenia (art. 23 ust. 1a, 1b – 1f u.s.u.s) – aktualnie w 2021 roku kwota 28 zł.

Dodatkowo wprowadzono zapisy o nienaliczaniu odsetek za zwłokę od składek nieopłaconych w terminie jeżeli ich nieopłacenie wynika z:

1. błędnego zawiadomienia przez Zakład o stanie rozliczeń;
2. zastosowania się płatnika składek w danym okresie rozliczeniowym do utrwalonej praktyki interpretacyjnej Zakładu, z uwzględnieniem art. 34 ust. 15 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców;
3. zastosowania się płatnika składek do pisma Zakładu w jego indywidualnej sprawie;
4. zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej Zakładu, która następnie uległa zmianie.

W przypadkach, o których mowa powyżej płatnik będzie informowany przez ZUS o kwocie nieopłaconych w terminie składek, oraz o obowiązku ich opłacenia bez odsetek za zwłokę; jednocześnie w przypadku nie opłacenia zaległych składek w terminie 14 dni, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia, nalicza się odsetki za zwłokę za okres od dnia, w którym składki stały się wymagalne, do dnia ich opłacenia.

Zdefiniowano przy tym w ustawie utrwaloną praktykę interpretacyjną jako:

wyjaśnienia zakresu i sposobu stosowania przepisów prawa dominujące w interpretacjach indywidualnych wydawanych przez Zakład w takich samych stanach faktycznych lub w odniesieniu do takich samych zdarzeń przyszłych oraz w takim samym stanie prawnym.

Zmiany w zakresie przedawnienia należności z tytułu składek

Zgodnie z nowym brzmieniem Art. 24 ust. 5ca, ust. 5f, ust. 5g, ust. 6b, ust. 6d, ust. 6f u.s.u.s:

Bieg terminu przedawnienia należności z tytułu składek zawiesza się:

• od dnia objęcia restrukturyzacją należności z tytułu składek, o których mowa w art. 160 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne do dnia zapłaty ostatniej raty w przypadku rozłożenia na raty lub do dnia zapłaty w przypadku odroczenia terminu płatności;
• od dnia wszczęcia przez ZUS postępowania w sprawie wydania decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna;

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się:

• od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego;

ZUS będzie zawiadamiał płatnika o kwocie nienależnie opłaconych składek, jeżeli kwota nienależnie opłaconych składek przekracza dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (obecnie 11,60 zł x 10 = 116 zł).

Nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku, zwrot następuje w formie bezgotówkowej na rachunek bankowy płatnika składek zewidencjonowany również na jego koncie.

W przypadku braku płatnika składek nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi następcy prawnemu w terminie i na zasadach określonych dla płatnika składek.

Zmiany w zakresie umarzania należności z tytułu składek

W Art.28 u.s.u.s dodano możliwość umorzenia składek w momencie zaistnienia przesłanki całkowitej nieściągalności składek w przypadku upadłości osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej (wobec osób, dla których ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe).

Umorzeniu z mocy prawa ulegają należności z tytułu składek w następujących sytuacjach:

• W przypadku gdy nastąpiło wyrejestrowanie płatnika składek oraz ubezpieczonych a wysokość należności z tytułu składek nie przekracza wysokości dziesięciokrotności kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (aktualnie kwota 11,60 zł x 10 = 116 zł);
• W przypadku gdy dłużnik zmarł a należności z tytułu składek nie przekraczają wysokości 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym datę zgonu dłużnika.

W powyższych dwóch przypadkach zwolniono ZUS z obowiązku wydawania decyzji o umorzeniu należności w zakresie niskich kwot na kontach płatników składek oraz w przypadku śmierci dłużnika.

Zmiana w zakresie zgłoszenia do ubezpieczenia po wznowieniu działalności gospodarczej

Zgodnie ze zmianą brzmienia art. 36a ust 4 u.s.u.s wznowienie wykonywania działalności gospodarczej nie wymaga ponownego zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych i wypadkowego, a w przypadku osób, które do dnia zawieszenia działalności podlegały dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu – także do tego ubezpieczenia.

Samodzielne pobieranie dokumentów z ZUS

Nowy artykuł Art. 50 ust. 4d – 4h w u.s u.s ma umożliwić samodzielne pobieranie dokumentów potwierdzających dane udostępnione na portalu PUE ZUS – płatnikom składek, ubezpieczonym oraz osobom pobierającym świadczenia. Zakres danych możliwych do pobrania będzie określał ZUS. Zakład umożliwi weryfikację dokumentu przez udostępnioną stronę internetową, dokument wydany w nowym trybie ma moc zrównaną z dokumentem wydanym przez ZUS, pod warunkiem dokonania jego weryfikacji w sposób określony jw.

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń – zmiana brzmienia art. 84 u.s.u.s

Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

W art. 84 ustawy dodano nowe zapisy doprecyzowujące zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń i naliczania odsetek oraz rozszerzające dotychczasową definicję nienależnie pobranych świadczeń poprzez dodanie dodatkowych zapisów:

• w razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty,

• za kwoty nienależnie pobranych świadczeń – oprócz świadczeń wypłaconych mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, świadczeń przyznanych lub wypłaconych na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.  Uważa się również świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał, w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Wprowadzone zmiany w ustawie rozszerzają również tryb dochodzenia należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń – świadczenia te będą podlegały potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie będzie istniało będą podlegały ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej, natomiast w przypadku gdy wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych obowiązek zwrotu obciąża płatnika składek lub inny podmiot za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone.

Doprecyzowanie uprawnień inspektora kontroli ZUS

Doprecyzowano kwestionowane przez płatników prawo do wzywania przez inspektora kontroli ZUS uczestników postępowania kontrolnego poprzez dopisanie literalnie takiego uprawnienia w art. 87 ustawy:

1. W trakcie przeprowadzania kontroli inspektor kontroli Zakładu ma prawo (…)

5) wzywać i przesłuchiwać świadków;

6) wzywać i przesłuchiwać płatnika składek i ubezpieczonego, jeżeli z powodu braku lub po wyczerpaniu innych środków dowodowych pozostały niewyjaśnione okoliczności mające znaczenie dla postępowania kontrolnego.

Zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych od 1 stycznia 2022 r.

Zmiana w zakresie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego

Zmiana Art. 14 ust. 1, ust. 1a u.s.u.s. precyzuje czasookres i zasady podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Zgodnie z nowym brzemieniem ustawy okres dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego następować  będzie od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż dzień, w którym zgłoszenie zostało złożone w ZUS. Dodatkowo objecie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następować będzie od dnia wskazanego w zgłoszeniu tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń.

Wznowienie działalności gospodarczej po okresie zawieszenia, będzie powodowało konieczność zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego – przez osobę, która wyraża wolę przystąpienia do tego ubezpieczenia – tylko w przypadku gdy bezpośrednio przed dniem zawieszenia osoba nie podlegała temu ubezpieczeniu (zmiana Art. 14 – dodano ust.1d)

Uchylenie zapisu o negatywnych konsekwencjach nieopłacenia składek w terminie dla osób prowadzących działalność gospodarczą i osób współpracujących przy prowadzeniu działalności gospodarczej – dotychczas w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących dobrowolne ubezpieczenie ustawało od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. Zmiana przepisu spowoduje, że nieopłacenie składek na dobrowolne ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe w terminie nie będzie powodowało automatycznego wyrejestrowania w.w. osób z ubezpieczeń. (zmiana Art. 14 ust 1 i 2 u.s.u.s.).

Zmiana w zakresie potrącania należności z tytułu opłacania składek ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub przedawnienia należności z tytułu składek

Poprzez zmianę brzmienia art. 24 ust 2 wprowadzono możliwość egzekucji nieopłaconych w terminie składki oraz odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty, zwane dalej „należnościami z tytułu składek” nie tylko w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej ale również poprzez potrącenie ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS takich jak emerytura, renta, świadczenie przedemerytalne, zasiłki chorobowe, opiekuńcze, macierzyńskie oraz świadczenie rehabilitacyjne.

Zgodnie z nowym brzmieniem Art. 24 ust. 5b u.s.u.s: zmiana w zakresie egzekucji składek bezpośrednio ze świadczeń wypłacanych przez ZUS ma również wpływ na bieg terminu przedawnienia należności z tytułu składek, który  zostaje zawieszony od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Zmiany w zakresie ograniczenia możliwości lub czasookresu przekazywania korekt dokumentów ubezpieczeniowych

Poprzez wprowadzenie do ustawy o s.u.s art. 48 d ograniczono możliwości składania korekt dokumentów (deklaracji rozliczeniowej i imiennego raportu miesięcznego) przez płatnika składek do okresu 5 lat, licząc od dnia wymagalności składki. Na bieg 5-letniego terminu nie będą miały wpływu okoliczności, które zawieszają lub przerywają bieg terminu przedawnienia dla należności z tytułu składek.

Po upływie 5 lat korekty dokumentów rozliczeniowych będą mogły być sporządzane wyłącznie z urzędu przez ZUS jedynie na koncie ubezpieczonego. ZUS będzie informował o tym ubezpieczonych i płatników składek.

Natomiast jeżeli w wyniku korekty sporządzonej w tym trybie przez ZUS powstanie nadpłata nie będzie ona podlegała zwrotowi – będzie zaliczana na przychody FUS;  w przypadku gdy w wyniku takiej korekty powstanie zadłużenie – ZUS nie będzie mógł dochodzić od płatnika należności z tytułu składek.

Zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych od 1 kwietnia 2022 r.

Elektronizacja składania wniosków o wydanie zaświadczenia A1

W ustawie o s.u.s dodano Art.  83e, zgodnie z którym wniosek o wydanie zaświadczenia A1 (dokumentu poświadczającego), będzie zgłaszany do Zakładu w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępnionego bezpłatnie przez Zakład w systemie teleinformatycznym. Dokument poświadczający Zakład wystawiać będzie również w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną Zakładu, przez udostępnienie go na profilu informacyjnym osoby składającej wniosek, utworzonym w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez Zakład.

Mając na uwadze fakt, że nie każdy ubezpieczony może mieć dostęp do Internetu i umiejętność korzystania z tego narzędzia, ustawodawca przewidział też możliwość w szczególnie uzasadnionych przypadkach złożenia wniosku w postaci papierowej. W tym przypadku odpowiedź również będzie udzielana w postaci papierowej. Jednakże wydawanie zaświadczeń A1 w formie papierowej stanowić ma jedynie wyjątek- standardowym dokumentem będzie dokument wydawany w wersji elektronicznej.

Zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych od 1 stycznia 2023 r.

Obowiązek założenia PUE ZUS przez wszystkich płatników składek

Na podstawie nowego Art. 47b u.s.u.s na wszystkich płatników składek zostanie nałożony obowiązek założenia profilu informacyjnego ZUS PUE.  Każdy płatnik składek będzie obowiązany do utrzymania aktywnego profilu informacyjnego w systemie teleinformatycznym Zakładu w czasie prowadzenia z Zakładem rozliczeń z tytułu składek. 

W przypadku niedopełnienia obowiązku założenia ZUS PUE w wyznaczonym terminie, ZUS założy płatnikowi profil informacyjny na kontach na których prowadzone są rozliczenia z tytułu składek. W tym przypadku płatnik składek zostanie zobowiązany do przekazania do ZUS adresu elektronicznego.

Nowe sposoby podpisywania pism doręczanych do ZUS w postaci elektronicznej

Zgodnie z dodanym nowym  art. 47c u.s.u.s. pismo doręczone do ZUS na profilu ZUS PUE będzie mogło być opatrzone:

• kwalifikowanym podpisem elektronicznym,
• podpisem zaufanym,
• podpisem osobistym

lub poprzez wykorzystanie sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępnionego bezpłatnie przez Zakład w systemie teleinformatycznym.

Jeśli zainteresował Państwa temat ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami poprzez formularz na stronie.